Þegar ég var að skoða skjöl Eggerts Claessen við ritun ævisögu hans veturinn 2016 til 2017 rakst ég á nokkur gömul sendibréf til hans frá árunum 1890 til 1895. Þau voru frá Friðriki Friðrikssyni meðan hann var enn í skóla, þá 21 til 27 ára gamall. Eggert var aftur á móti 12 til 17 ára. Næstum tíu ára aldursmunur var á þeim og Eggert í rauninni bara barn þegar kynni þeirra hefjast. Þessi bréf vöktu forvitni mína vegna þess hve innilega eða ástúðlega þau voru skrifuð.

Gömlu atvinnuljósmyndararnir okkar kunnu sannarlega sitt fag. Hér er sýnt hvernig fræg ljósmynd af fyrstu stjórn Eimskipafélagsins frá 1914 er undir áhrifum frá málverki eftir Rembrandt frá 1662.

Bók mín um Magnús Gústafsson, fyrrverandi forstjóra Coldwater Seafood, er nú komin í bókabúðir. Af því tilefni birti ég hér inngangsorð bókarinnar. Endurminningar Magnúsar skráði ég í fyrra að ósk nokkurra vina hans.

Þegar ég skrifaði ævisögu séra Friðriks Friðrikssonar var mér ekki kunnugt um að danski rithöfundurinn og listsögufræðingurinn Poul Vad (1927-2003) víkur að honum í ferðabók sinni Nord for Vatnajøkel sem út kom 1994. Paul Vad hafði á unglingsaldri hitt séra Friðrik í heimabæ sínum, Silkiborg, og varð hann honum minnisstæður. Friðrik dvaldist í Danmörku á stríðsárunum, frá 1939 til 1945.

Fyrir nokkrum árum voru dagbækur Björns Þórðarsonar, forsætisráðherra utanþingsstjórnarinnar 1942 til 1944, afhentar Borgarskjalasafni ásamt fjölda annarra skjala úr fórum Björns. Dagbækurnar varpa ljósi á baksvið íslenskra stjórnmála í aðdraganda lýðveldisstofnunar. Þær eru einnig góð heimild um persónu Björns, vinnubrögð hans og viðhorf. Þá draga dagbækurnar upp forvitnilegar myndir af samráðherrum hans, Birni Ólafssyni, Einari Arnórssyni og Vilhjálmi Þór, og ríkisstjóranum og síðar forsetanum, Sveini Björnssyni.

Meira en aldarfjórðungur er liðinn frá því að ég hreyfði forngripamálinu svonefnda í grein í Lesbók Morgunblaðsins. Það hafði þá ekki verið rætt í áratugi. Eftir þetta komst málið nokkrum sinnum á dagskrá, m.a. á Alþingi, og var hluti íslenskra forngripa í Þjóðminjasafni Dana lánaður hingað á tímabundnar sýningar. Að öðru leyti situr allt við það sama að ég best veit.

Erfðamál hafa löngum verið uppspretta deilna og rígs innan fjölskyldna, einkum hinna efnameiri, enda oft mikið í húfi. Mætti líklega skrifa Íslandssögu fyrri alda að drjúgum hluta út frá því efni einu. Í bréfasafni Bjarna Thorarensen (1786-1841), skálds og amtmanns, er vikið að afar sérstakri og dapurlegri erfðadeilu innan fjölskyldu sem var ríkust og voldugust á Íslandi á 18. og 19. öld.

Málverkasýningin fræga sem Jónas Jónsson frá Hriflu stóð fyrir vorið 1942 til háðungar íslenskri nútímalist snerist í höndum hans. Í sögulegu endurliti er sýningin minnisvarði um fordóma og grafalvarlega misbeitingu opinbers valds. Í grein sem ég birti fyrir nokkrum árum er sagt frá tildrögum sýningarinnar, viðbrögðum listamanna og afleiðingum sem sýningin hafði fyrir stjórnmálaferil forsprakkans geðríka.

 „Drengirnir hans séra Friðriks“ var alþekkt hugtak í gömlu Reykjavík, einkum á fyrri hluta aldarinnar sem leið. Átt er við þann stóra hóp ungra sveina og pilta úr öllum þjóðfélagsstéttum sem sóttu samkomur séra Friðriks á árunum frá stofnun KFUM 1899 og næstu áratugina, voru honum handgengnir og mótuðust af boðskap hans og ekki síður því andrúmslofti sem einkenndi starfsemina meðan hans naut við.

Fjölmargar ljósmyndir prýða bók mína um séra Friðrik Friðriksson. Mér finnst þessi mynd sem sýnir hjarta dregið um höfuð hans einna skemmtilegust. Myndin mun hafa verið gerð sérstaklega um aldamótin 1900 fyrir Sigurð Kristjánsson, hinn kunna bóksala í Bankastræti. Hann var einhleypur, nokkru eldri en Friðrik, en mikill aðdáandi hans og studdi vel við starfsemi KFUM, m.a. með rausnarlegum bókagjöfum

Haustið 1975 hleypti Póst- og símamálastjórnin af stokkunum nýrri frímerkjaröð undir heitinu „Merkir Íslendingar.“ Voru gefin út 28 frímerki fram til 1998, þegar útgáfunni lauk. Á þessum frímerkjum voru einkum skáld og listamenn, lærdómsmenn og menningarfrömuðir, alþingismenn úr sjálfstæðisbaráttu 19. aldar og kvenréttindaskörungar.

Jón Sigurðsson er stundum nefndur sem dæmi um mann af alþýðuættum sem reis til áhrifa án þess að vera í skjóli eða á vegum höfðingja og gamalgróinna ættarvelda. En það vill gleymast að sjálfur var Jón ekki þeirrar skoðunar að hann væri einungis af „réttum og sléttum“ ættum presta og bjargálna bænda eins og kirkjubækur og önnur ættfræðigögn segja.

Falsrit eru jafngömul ritlistinni. Þau þekkjast á öllum öldum sögunnar. Sum hafa verið hugsuð sem saklaust stundargaman. Öðrum hefur verið ætlað að blekkja í þágu einhverra hagsmuna eða hugmynda. Við Íslendingar eigum okkar falsrit eins og aðrar þjóðir.

Gagnstætt því sem stundum er sagt er skynbragð á fegurð náttúrunnar ekki uppgötvun 19. aldar manna. Fornbókmenntir okkar eru að sönnu ekki margorðar um fagurt landslag, en af því verður ekki ályktað að fornmenn hafi ekki dáðst að því sama í náttúrunni og við nútímafólk.

Ég sakna Lesbókar Morgunblaðsins og hef margsinnis hvatt stjórnendur blaðsins til að hefja útgáfu hennar að nýju í einni mynd eða annarri. Hér rek ég sögu Lesbókarinnar frá upphafi.

Margt í málfari og efniviði íslenskra fornrita má skýra með kynnum höfundanna af klassískum latínuritum. Eru konungasögurnar kannski ritaðar undir áhrifum rómverskra sagnarita?

Skáldabekkurinn svonefndi í Menntaskólanum í Reykjavík á öðrum áratug síðustu aldar hefur orðið frægur í sögunni vegna ljóðs Tómasar Guðmundssonar um „sextán skáld í fjórða bekk“. Er skáldabekkurinn þjóðsaga eða er sannleikskorn í ljóði Tómasar?

Þegar Ari fróði skrifaði fyrstu Íslandssöguna, Íslendingabók, snemma á 12. öld minntist hann ekkert á víkinga. Halldór Laxness var meðal þeirra sem hnutu um fjarveru víkinga hjá Ara. „Hann virðist ekki einu sinni kannast við orðið. Ef dæma skyldi eftir þeim fróðleik sem í Íslendingabók er veittur virðast ekki líkur á því að nokkru sinni hafi verið víkingar á Íslandi,“ skrifaði Halldór eitt sinn.

Íslendingar höfðu snemma spurnir af Karlamagnúsi keisara og afrekum hans. Um hann segir í Oddaverjaannál: „Karlamagnús var einn mektugur keisari, sigursæll, guðhræddur, góðfús, vel siðaður. Hann kristnaði mörg lönd og háði stórar orrustur við heiðna kónga, hann er kallaður einn nytsamasti keisari kristindómsins.“

Þegar frímerki gegndu stærra hlutverki í póstþjónustu en nú, voru þau stundum notuð til að afla fjár til góðra verka. Tvívegis voru gefin út sérhönnuð frímerki til fjáröflunar fyrir flóttafólk í útlöndum, 1960 og 1971. Í bæði skiptin var um að ræða þátttöku í átaki margra ríkja sem öll gáfu út eigin frímerki í sama skyni.